สถานการณ์การสูบบุหรี่ของคนไทย

ปัจจัยที่ส่งเสริมให้มีการเริ่มสูบบุหรี่
- ความอยากลอง เยาวชนที่สูบบุหรี่ร้อยละ ๓๘.๔ เริ่มสูบบุหรี่เพราะความอยากลอง ซึ่งเป็นธรรมชาติของวัยรุ่นที่ความอยากลองเป็นเรื่องที่ท้าทาย น่าตื่นเต้น และสนุกสนาน ถึงแม้จะทราบว่าเป็นสิ่งที่ไม่ดีต่อสุขภาพก็ตาม

- ตามอย่างเพื่อน เยาวชนที่สูบบุหรี่ร้อยละ ๓๕.๙ เริ่มสูบบุหรี่เพราะเพื่อนชวน บางคนมีเจตคติที่ว่า ถ้าไม่สูบบุหรี่จะเข้ากับเพื่อนไม่ได้ เพื่อนจะไม่ยอมรับเข้ากลุ่ม และหลายคนไม่กล้าเลิกสูบบุหรี่ เพราะกลัวเพื่อนจะล้อเลียน และไม่ให้เข้ากลุ่ม

- ตามอย่างคนในบ้าน เมื่อมีคนในบ้านไม่ว่าจะเป็นบิดา มารดา หรือญาติพี่น้อง ซึ่งอยู่บ้านเดียวกันสูบบุหรี่ หลายคนจะสูบบุหรี่ เพราะเห็นการสูบในบ้านมาแต่เด็กจึงคิดว่าเป็นเรื่องธรรมดา หรือวัยรุ่นหลายคนจะตามอย่างญาติพี่น้อง อยากลองสูบตามบ้าง และคิดว่าเป็นการแสดงออกถึงความเป็นผู้ใหญ่ เป็นชาย มีงานวิจัยพบว่า ถ้าบิดามารดาสูบบุหรี่ จะทำให้ลูกมีแนวโน้มในการสูบบุหรี่สูงถึง ๓ เท่า

- เพื่อเข้าสังคม บางคนต้องสูบบุหรี่เพราะหน้าที่การงานที่ต้องเข้าสังคม งานเลี้ยงสังสรรค์หรืองานเลี้ยงรับรอง ซึ่งมีผู้สูบ ในสังคมนั้นๆ เชิญชวนให้สูบ บางคนจะสูบเฉพาะในงานสังคมเท่านั้น ทั้งนี้เป็นความเชื่อที่ว่าถ้าไม่สูบก็จะเข้ากลุ่มไม่ได้ และทำธุรกิจไม่สำเร็จ

- ความเครียด สารนิโคตินในควันบุหรี่เมื่อสูดเข้าร่างกายจะเข้าสู่สมองภายในเวลา ๘-๑๐ วินาที ซึ่งออกฤทธิ์ทำให้เส้นเลือดแดงหดรัดตัว ความดันโลหิตสูงขึ้น หายใจเร็วขึ้น และกระตุ้นสมองส่วนกลางทำให้รู้สึกผ่อนคลาย ในระยะต้น หลายคนจึงสูบบุหรี่ด้วยเหตุผลเพื่อคลายความเครียด แต่เมื่อปริมาณนิโคตินในสมองลดลง จะทำให้ผู้สูบเกิดอาการหงุดหงิด และเครียดได้ในเวลาต่อมา และนี่คือเหตุผลที่ทำให้ต้องสูบบุหรี่อยู่เสมอเพื่อคงระดับนิโคตินไว้ในร่างกาย

- กระแสของสื่อโฆษณา สื่อโฆษณาต่างๆ ทั้งทางตรงและทางอ้อมล้วนมีอิทธิพลต่อวิถีชีวิตคนอย่างมาก สามารถก่อให้เกิดแรงจูงใจที่จะเชื่อและนิยมชมชอบในผลิตภัณฑ์ที่โฆษณา ถึงแม้ว่าประเทศไทยจะมีกฎหมายห้ามการโฆษณาบุหรี่ แต่บางประเทศที่ไม่มีกฎหมายห้ามก็มีการโฆษณาทุกรูปแบบ ซึ่งเผยแพร่ไปทั่วโลกตามการสื่อสารไร้พรมแดน ในปัจจุบันเยาวชนสามารถรับรู้สื่อโฆษณาบุหรี่ของต่างประเทศได้ทั้งทางหนังสือหรือสิ่งพิมพ์ชนิดต่างๆ ทาง วิทยุและโทรทัศน์ นอกจากนี้ กลยุทธ์ในการโฆษณาแฝงของอุตสาหกรรมบุหรี่ที่หลีกเลี่ยงกฎหมายก็มีมาก คือ การจดทะเบียน การค้าโดยใช้สัญลักษณ์ตราบุหรี่เป็นสินค้า เช่น ผลิตภัณฑ์เสื้อผ้า เครื่องหนัง เครื่องเรือน ของใช้ต่างๆ และบริษัทท่องเที่ยว และการสนับสนุนต่างๆ ที่เน้นกลุ่มเป้าหมายพิเศษ เช่น การจัดแสดงดนตรี การจัดแข่งรถให้วัยรุ่น การแสดงแบบเสื้อให้กลุ่มสตรี และการแจกสมุดหรือหนังสือที่มีตราบุหรี่ให้แก่เด็กเล็ก ในต่างประเทศยังมีการโฆษณา แฝงทางภาพยนตร์ โดยให้ดาราที่เป็นที่ชื่นชอบสูบบุหรี่ และให้เห็นสัญลักษณ์ของบุหรี่นั้นด้วย การโฆษณาทุกรูปแบบจะเน้นที่ความโก้เก๋ ทันสมัย และเร้าใจ ซึ่งส่งผลอย่างมากในการส่งเสริมให้สูบบุหรี่ เยาวชนจึงมีแนวโน้มที่จะสูบบุหรี่ยี่ห้อที่มีการโฆษณาบ่อยๆ

อายุเฉลี่ยของคนไทยที่ติดบุหรี่คือ ๑๘ ปี

ปัจจัยเสี่ยงต่อการติดบุหรี่
- สารนิโคติน บุหรี่ใช้ใบยาสูบซึ่งมีสาร นิโคตินเป็นส่วนประกอบอยู่ตามธรรมชาติ ร้อยละ ๘๕ - ๙๕ ของสารแอลคาลอยด์ทั้งหมด ขึ้นอยู่กับชนิดของใบยาสูบ โดยสารนิโคตินสามารถกระตุ้นส่วนสมองที่เกี่ยวกับ ความอยาก ความสุขสม รวมทั้งการเสพติด ปัจจุบันมีงานวิจัยที่พิสูจน์ได้ และองค์การอนามัยโลกก็ประกาศอย่างเป็นทางการแล้วว่า "นิโคตินเป็นสารเสพติด" และการสูบบุหรี่หรือการบริโภคยาสูบในรูปแบบอื่นเป็นเพียง วิธีการที่ทำให้ร่างกายได้มาซึ่งสิ่งเสพติด ซึ่งก็คือนิโคตินนั่นเอง นิโคตินเป็นสารเสพติดที่มีผู้เสพมากที่สุด และมีอำนาจการเสพติดสูงสุดเทียบเท่าเฮโรอีน เป็นยาเสพติดซึ่งผู้เสพที่ติดแล้วต้องใช้ตลอดเวลาและทุกวัน ยกเว้นเวลานอนหลับ มีฤทธิ์ด้านดีคือ กระตุ้นต่อมพิทูอิทารีและอะดรีนัลให้เกิดความรู้สึกคลายเครียด และควบคุมน้ำหนักตัว แต่มีฤทธิ์ข้างเคียงคือ ทำให้เสี่ยงต่อการเกิดมะเร็ง ปอด โรคหลอดเลือดหัวใจ ถุงลมโป่งพองได้ เมื่อสูดควันบุหรี่เข้าไป สารนิโคตินจะเข้าสู่ร่างกาย โดยร้อยละ ๙๕ จะจับอยู่ที่ปอด บางส่วนจะดูดซึมเข้าสู่กระแสโลหิต เมื่อใดที่ระดับของสารนิโคตินลดลงจากที่เคยมีอยู่ในร่างกาย ซึ่งจะมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับจำนวนมวนบุหรี่ที่ผู้สูบสูบต่อวัน จะทำให้เกิดอาการขาดสารนิโคตินคือ กระวนกระวาย หงุดหงิด ขาดสมาธิ ปวดศีรษะ เหนื่อยล้า ซึมเศร้า ง่วง มึนศีรษะ เหม่อลอย บางคนนอนไม่หลับ และบางคนมีอาการปวดท้อง คลื่นไส้อาเจียน ครั่นเนื้อครั่นตัว ถ้าผู้สูบบุหรี่ไม่มีความตั้งใจแน่วแน่ในการเลิกสูบ ก็จะหวนกลับไปสูบอีกเพื่อระงับอาการเหล่านี้

- บุคลิกภาพ เด็กผู้ชายที่ชอบกีฬาที่ท้าทาย เช่น การแข่งแรลลี มีแนวโน้มที่จะสูบบุหรี่เป็น ๒ เท่าของเด็กผู้ชายที่ไม่สนใจ กีฬาชนิดนี้ บุคคลที่มีบุคลิกภาพขาดความมั่นใจในตนเอง ประหม่าง่าย วิตกกังวล จะมีความเสี่ยงสูงต่อการสูบบุหรี่ และบุคคลที่ชอบความก้าวร้าวรุนแรง ไม่เกรงใจ ไม่เคารพในสิทธิผู้อื่น ไม่รู้สึกผิดในสิ่งที่ตนกระทำต่อผู้อื่น บุคคลกลุ่มนี้ก็มีความเสี่ยงต่อการเสพติดบุหรี่เช่นกัน

การเลิกสูบบุหรี่
ผู้ที่สูบบุหรี่ร้อยละ ๘๐ ต้องการเลิกสูบบุหรี่ เหตุที่การเลิกสูบบุหรี่ทำได้ยาก เพราะว่าบุหรี่มีนิโคตินซึ่งเป็นสารเสพติด ผู้ที่เสพติดบุหรี่แล้วจะต้องมีความตั้งใจจริงและมีความพยายาม จึงจะเลิกสูบบุหรี่ได้อย่างถาวร

เคล็ดลับในการเลิกสูบบุหรี่คือ
- ขอคำปรึกษา จากผู้ที่เชี่ยวชาญหรือ จากบุคลากรทางการแพทย์

- หากำลังใจ จากคนใกล้ชิด เพื่อให้ช่วยเป็นกำลังใจ โดยเฉพาะเวลาที่ต้องต่อสู้กับอาการขาดนิโคติน

- วางเป้าหมายไว้ล่วงหน้า เตรียมตัวให้พร้อมในการเลิกสูบบุหรี่ และการปฏิบัติตนขณะเลิกสูบบุหรี่ โดยกำหนดวันที่ที่จะเลิกสูบ อาจเลือกวันสำคัญของครอบครัว ของชาติ ของตัวเอง หรือวันสำคัญทางศาสนา โดยควรกำหนดวันที่ใกล้ที่สุด

- ลงมือปฏิบัติ โดยการทิ้งบุหรี่และอุปกรณ์ที่เกี่ยวข้องทั้งหมด เตรียมน้ำและผลไม้ หรือของขบเคี้ยวที่ไม่หวาน เพื่อช่วยลดความอยากสูบบุหรี่ รวมทั้งปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่ทำให้อยากสูบบุหรี่ เช่น อ่านหนังสือแทนการสูบบุหรี่ระหว่างเข้าห้องน้ำ ลุกจากโต๊ะอาหารทันทีที่รับประทานอาหารอิ่ม แปรงฟันทุกครั้งหลังรับประทานอาหาร เมื่อเครียดหรือหงุดหงิดก็อาบน้ำหรือใช้ผ้าเย็น เช็ดหน้า ดื่มน้ำมากๆ หากิจกรรมอื่นทำ เพื่อเบี่ยงเบนความสนใจหรือคลายเครียด

- ถือคำมั่น ไม่หวั่นไหว ต้องตั้งใจอย่างแน่วแน่ ไม่หวั่นไหวกับคำล้อเลียนหรือ คำชักชวน

- ห่างไกลสิ่งกระตุ้น ต้องเลิก หรืออยู่ให้ห่างจากกิจกรรมที่ทำให้อยากสูบบุหรี่ เช่น การดื่มกาแฟ หรือดื่มแอลกอฮอล์แล้วต้องสูบบุหรี่ ก็ควรงดหรือเปลี่ยนพฤติกรรม ในระยะแรกที่เลิกสูบบุหรี่ ควรหลีกเลี่ยงการ อยู่ในกลุ่มผู้สูบบุหรี่

- ไม่หมกมุ่นความเครียด พึงระลึกไว้เสมอว่า ประชากรส่วนใหญ่ของประเทศใช้วิธีคลายเครียดด้วยวิธีอื่นที่ไม่ใช้บุหรี่

- จัดเวลาสำหรับการออกกำลังกาย อย่างน้อยวันละ ๑๕ - ๒๐ นาที เพราะนอกจากจะเป็นการควบคุมน้ำหนักแล้ว ยังทำให้สมองปลอดโปร่ง เพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของปอดและหัวใจ

- ไม่ท้าทายบุหรี่ อย่าคิดว่าลองแค่เพียงมวนเดียว เพราะจะทำให้หวนกลับไปติดได้อีก

- อย่าท้อใจ ถ้าต้องเริ่มต้นใหม่ ขอให้พยายามและทำให้สำเร็จ

โดยเฉลี่ยคนไทยที่สูบบุหรี่จะเลิกสูบเมื่ออายุ ๔๑ ปี สาเหตุส่วนใหญ่ที่เลิกเพราะ ห่วงสุขภาพ และรู้สึกว่าไม่เป็นที่ยอมรับของคนรอบข้าง